Fosfor Nedir?
Fosfor insan vücudunda kalsiyumdan sonra en fazla bulunan kimyasal elementtir. Simgesi P ve atom numarası 15 dir.
Bütün organizmalar için fosfor birleşimleri (fosfodiester bağları) DNA yapıları için büyük önem taşır. Bunun dışında insan vücudu fosfora kemik ve diş oluşumu, hücre büyümesi ve onarımı, enerji üretimi, kalp kasının kasılması, sinir ve kas hareketleri, böbrek işlevleri açısından ihtiyaç duyar. Fosfor ayrıca vitaminlerin kullanımı ile besinlerin enerjiye dönüştürülmesinde yardımcı olarak vücuda yarar sağlar. Fosfat (fosforun %85 kadarı kemikte fosfat formunda depolanır) hücre içi sıvıların ana anyonudur. Fosfatlar dönüştürülebilir olmalarından ötürü, birçok koenzim sisteminin ve metabolizma fonksiyonlarının işlemesi için gerekli bileşiklerle birleşme yeteneğine sahiptir. Fosfatların birçok önemli reaksiyonları özellikle ATP, ADP ve fosfokreatinin işlevleri ile ilişkilidir.
Doğada fosfor üç farklı formda bulunur. Bu değişik biçimlerine allotrop denir. Bunlar beyaz fosfor, kırmızı fosfor ve siyah fosfordur.
Beyaz Fosfor: doğada en yaygın olan fosfor allotropudur. Kristal yapılıdır ve 44.25 °C'de erir. En önemli özellikleri, karanlıkta ışıldaması ve çok zehirli olmasıdır. Havayla temas ettiği halde tutuşur ve beyaz dumanlar çıkararak yanar. Bu yüzden su dolu şişe içinde tutulur. Beyaz fosfor, böcek ve fare zehiri, sis ve yangın bombaları için kullanılır.
Kırmızı Fosfor: güneş ışığı ve ısı etkisiyle beyaz fosfordan oluşur. Beyaz fosforun aksine kolayca tutuşmaz, ışıldamaz ve zehirli değildir. Erime sıcaklığı ise çok daha yüksektir. Kırmızı fosfor kibrit yapımında kullanılır.
Siyah Fosfor: beyaz fosforun havasız ortamda ve basınç altında ısıtılmasıyla elde edilir. Siyah fosfor yarı iletkenlerin yapımı için gerekir.
Fosfor İçeren Gıdalar ;
-
Ayva
-
Balık
-
Et
-
Tavuk
-
Hindi
-
Yumurta
-
Hurma
-
Süt
-
Peynir
-
Karides
-
Midye
-
Kefir
-
Çerezler
-
Yoğurt
-
Dondurma
-
Fındık
-
Zeytin
-
Fındık ezmesi
-
Kuru üzüm
-
Kuru erik
-
Kuru kayısı
-
Bezelye
-
Mısır
-
Fasulye
-
Hindistan cevizi
-
Avokado
-
Kuşkonmaz
-
Çikolata
Fosfor Yüksekliği Ne Anlama Gelir?
Fosfor yüksekliği böbrek fonksiyonlarında bir sorun yaşandığı anlamına gelebilir. Kireçlenmeye yol açarak organlara hasar verebilir. Böbrek hasarından başka fosfor yüksekliğine yol açabilecek birçok farklı etken vardır.
Fosfor Yüksekliği Neden Olur?
Diyabetik Ketoasidoz
Yüksek keton seviyesi yüzünden kanın asidik hâle gelmesi durumudur. Vücutta insülin kalmadığı için vücudun yağ asidi yakmaya başlaması ile ortaya çıkar. Tip 1 şeker hastalarında görülür. Ölümcül olabilir.
Bazı Mineral Dengesizlikleri
Vücut sıvılarında yer alan elektrolit sorunları veya vücut elemanlarının dengesizlikleri fosfor yüksekliğine neden olabilir.
-
Kalsiyum yetersizliği
-
D vitamini fazlalığı
-
Magnezyum eksikliği
Bazı Hastalıklar
Aşağıdaki hastalıklar fosfor yüksekliğine neden olabilir:
-
Hipoparatiroidizm: Paratiroit bezlerinin normalden az çalışması
-
Böbrek yetmezliği
-
Pseudohipoparatiroidizm (yalancı hipoparatiroidizm)
-
Karaciğer hastalıkları
-
Tümör lizis sendromu: Tümör hücrelerinin hızlı yıkımı sonucunda içeriklerinin kan dolaşımına toksin etkisi yapması durumu
-
Rabdomiyoliz: Kas dokularının ani yıkımı
-
Şiddetli iltihaplı hastalıklar
Diğer Nedenler
Çoğunluğu vücuda aşırı fosfor veya fosfat girişi ile ilgili olan aşağıdaki etkenler de fosfor yüksekliğine neden olabilir:
-
Beslenme yolu ile çok fazla fosfor (veya fosforun da dahil olduğu fosfat bileşiği) alınması
-
Bazı tür laksatifler de dahil olmak üzere fosfor içeren ilaçların kullanımı
-
Lavman yaptırmak
-
Kemoterapi ilaçlarının kullanımı
Fosfor Yüksekliği Tedavisi
Süt, çerez, fasulye ve karaciğer gibi yüksek fosfor içerikli gıdaların tüketimini azaltın.
Neden teşhis edilerek gerekli önlem alınmalıdır. Örneğin tümör lizis sendromunda idrar artışını sağlayacak tuz solüsyonları verilmesi gerekir.
Furosemit veya bumatenid gibi loop diüretik (idrar söktürücü) ilaçların kullanılması gerekebilir.
Kalsiyum karbonat tabletleri veya alüminyum hidroksit içerikli ilaçlar önerilebilir.
Fosfor Düşüklüğü Ne Anlama Gelir?
Fosfor düşüklüğünde böbreklerin süzerek vücuttan attığı fosfor miktarının, besin yolu ile vücuda alınan fosfordan daha az olduğu anlaşılır. Aşağıdakilere yol açabilir:
Kaslarda ağrı
Başka tür ilaçlarla geçmeyen mide bulantısı
Kusma, ishal veya şiddetli kabızlık gibi sindirim sitemi sorunları
Fosfor Düşüklüğü Neden Olur?
Bazı Mineral Dengesizlikleri
-
Çözüldüğü zaman elektrik iletebilecek bir sıvı meydana getiren maddelere elektrolit denir. Kanda da bulunan sodyum, potasyum, kalsiyum gibi elektrolitler vücutta hayati görevler üstlenir. Aşağıdaki elektrolit ve diğer vücut elemanları dengesizlikleri fosfor düşüklüğüne yol açabilir:
-
Kalsiyum fazlalığı
-
D vitamini eksikliği sonucunda çocuklarda ortaya çıkan raşitizm ve yetişkinlerde ortaya çıkan kemik yumuşaması (osteomalazi)
-
Magnezyum dengesizlikleri
Bazı Hastalıklar
Aşağıdaki hastalık ve sorunlar fosfor düşüklüğüne yol açabilir:
-
Hiperparatiroidizm: Paratiroit bezlerinin fazla hormon salgılaması
-
Uzun süreli ishal
-
Şiddetli yanıklar
-
Fanconi sendromu
-
Dent hastalığı
-
Ağır metal zehirlenmesi
Bazı İlaçlar
Aşağıdaki ilaçların kullanımı fosfor düşüklüğüne yol açabilir:
-
Mide ekşimesini gideren antiasitlerin süreğen kullanımı
-
İdrar söktürücüler
-
Aminoglikozitler, cisplatin ve tenofovir gibi idrara fosfor sızmasına neden olabilen ilaçlar
Diğer Nedenler
Aşağıdaki nedenler de farklı etkileri ile fosfor düşüklüğüne yol açabilir:
-
Beslenme yolu ile yeterince fosfor alınmaması
-
Gıdasız kalmak, uzun süreli açlık
-
Mide ameliyatı geçirmiş olmak
-
Aşırı alkol tüketimi
Fosfor Düşüklüğü Tedavisi
Ani gelişmeyen, süreğen fosfor düşüklüğünün en sağlıklı tedavi yöntemi yeterli miktarda fosforlu gıda tüketmektir. Bu amaçla süt, kuruyemiş, karaciğer gibi gıdalar bolca alınmalıdır.
Fosfor tabletleri kullanılabilir.
Ani gelişen vakalarda damar yolu ile elektrolit sıvı takviyesi gerekebilir.
