Çıban Nedir?
Çıban veya fronkül, bakteriyel enfeksiyon; deride oluşan ağrılı, şiş apseye verilen isimdir.
Genellikle, bir kıl keseciğine ya da yağ bezi kanalına giren Staphylococcus aureus bakterisinden kaynaklanır. Dokunulduğu zaman ele çok sert gelse de, gerçekte irinle doludur. İrinin birikmesi komşu sinirler üzerine baskı yapar ve iltihaba yol açar. Çıbanlar genel olarak, bir yere sürtünen bölgelerde, sözgelimi boyun, yüz, kulak, kol ve bacaklarda oluşur; ama bedenin her yerinde de görülebilir.
Ortasında kıl ostiumuna uyan bir yerde beyaz veya gri bir tıkaç gösteren fındık veya ceviz iriliğinde akut inflamasyon gösterir. Küçük fronküllerde nemli ısı drenajı artırır ve yeterli görünmektedir. Zamanla tıkacı atılır ve içindeki cerahat boşalır. Büyük fronküllerde ise drenaj gerekir. Gerek lokal gerekse sistemik nedenler ile çok sayıda fronkül gelişmesine veya sık sık nüksetmesine fronküloz denir. Fronkül her bölgede bulunabilir.
Çıban Belirtileri Nelerdir?
Deri pembe , kırmızımsı bir renk almaktadır ve sonrasında ise ağrılı ve kabarık bir alan olarak gelişen bir cilt enfeksiyonu haline gelmektedir. Genellikle yuvarlaktır ve boyutu küçük bir bezelye kadardır, ancak bir golf topu kadar büyüklükte de olabilmektedir. Bir çıbanın gelişmiş olması söz konusu ise, gelecekteki birkaç gün içinde yumru daha büyük ve daha acı verici ama daha yumuşak bir hale gelmektedir. Daha yumuşak hale gelmesinin nedeni, çıbanın berrak bir sıvı veya irinle dolmasıdır.
Cilt üzerinde kırmızı renkte bir yumru
Özellikle dokunulduğunda oluşan ağrı
Bir bezelye kadar küçük ya da bir golf topu kadar büyük bir yumru
İğneyla parçalanabilecek kadar yumuşamış olan uç ya da çıban merkezi
Çıbanın ucunda gelişmiş olan beyazımsı sarı bir kafa
İrin veya berrak sıvıların gelişmesi sonucu oluşan kabuklanma
Enfeksiyon daha da kötüye gittikçe, çıban merkezinde beyazımsı bir nokta veya kafa ortaya çıkabilmektedir. Bu durum, çıbanın içinde bulunan sıvı ya da irinin kendi kendine boşalmaya başlamasıyla düzelmektedir.
Çevreleyen cilde de yayılabilmektedir. Bu durum kan çıbanı ya da karbunkül olarak adlandırılmaktadır.
Daha ciddi bir çıban enfeksiyonu aşağıda sıralanmış olan belirtilere yol açabilmektedir:
Çıbanı saran cilt enfekte olmakta ve kızarmaktadır. Bu alanda şiddetli ağrılı bir ağrı, hissedilir bir sıcaklık ve şişme meydana gelmektedir.
Ateş gelişmektedir.
Lenf bezleri şişmektedir.
Esas olarak çıkan çıbanın çevresinde diğer çıbanlar çıkmaya başlamaktadır.
Çıban Oluşma Nedenleri Nelerdir?
Çıban Staphylococcus aureus bakterisi nedeniyle oluşmaktadır. Bu bakteri türü cilt üzerinde yaşamaktadır ve cilt zarar görmedikçe ya da tahriş olmadıkça genellikle herhangi bir sağlık sorununa yol açmamaktadır. Bakteriler ciltteki küçük kesikler veya saç köklerinin zarar görmesiyle vücuda girebilmektedir Bunun bir sonucu olarak da cilt altında enfeksiyon oluşmaya başlamaktadır. Diğer yandan çıban, cildin yüzeyinde bulunan diğer bakteriler veya mantarlardan da kaynaklanabilmektedir.
Deri üzerinde yaşayan bu bakteriler cilt üzerinde kesikler veya minik çizilmeler meydana geldiğinde ya da saç köklerine girdiğinde çıban oluşmaktadır. Çıban, ter bezlerinin tıkanması sonucu da gelişebilmektedir.
Çıban gelişimine yol açabilecek diğer nedenler ise şöyle sıralanmaktadır:
Gerekli olan kişisel hijyenin sağlanmaması
Yabancı cisimlerin cilde batması ya da delmesi sonucu bakterilerin cilde nüfuz etmesi
Sıkı kıyafetler giymek
Giysilerdeki sert kimyasal deterjanlara cildin maruz kalması
Diyabet (şeker hastalığı)
Zayıf bağışıklık sistemine sahip olmak veya bağışıklık sistemi ile ilgili sorunlar yaşamak
Zayıf beslenme veya vücut için temel besinler olan A, B ve C vitamini içeren sebzelerin eksikliği
Aşırı alkol alımı veya çok fazla kafein tüketilmesi
Sıvı kaybı yaşamak
Nerdeyse her sağlıklı bireyin çıban geliştirme riski bulunmaktadır, ancak aşağıda sıralanmış olan risk faktörlerine sahip olan kişilerin çıban geliştirme riski daha da yükselebilmektedir:
Staph enfeksiyonu (stafilokok bakterileri) olan bir kişi ile yakın temasta bulunmak çıban geliştirme riskini artırabilmektedir. Çıban geliştirmiş veya çıban karıncalanması olan biriyle yaşıyorsanız, bir enfeksiyon geliştirmeniz daha olasıdır.
Diyabet yani şeker hastalığı bulunan kişilerin çıban geliştirme riski de yükselebilmektedir. Bu durumda, çıban gibi ciltteki bakteriyel enfeksiyonlar da dahil olmak üzere vücuttaki enfeksiyonla savaşma gücü düşebilmektedir.
Diğer cilt koşulları geliştirmiş olan kişilerin çıban geliştirme riski daha yükselebilmektedir. Cildin koruyucu bariyerine zarar verdikleri için sivilce ve egzama gibi cilt problemleri kişiyi çıbana karşı daha duyarlı bir hale getirebilmektedir.
Bağışıklık sisteminin zayıflaması ya da bağışıklık sistemi hastalıkları çıban riskini yükseltebilmektedir. Bağışıklık sisteminin herhangi bir nedenden ötürü zayıflaması söz konusu ise, kişi çıban gibi cilt koşullarını geliştirmeye daha yatkın bir hale gelebilmektedir.
Ortak ekipmanların kullanıldığı sporlarla ilgilenen sporcuların çıban geliştirme riski diğer insanlara oranla daha fazla olabilmektedir.
Obez insanların da çıban geliştirme riski daha fazladır.
Hapishane, askeri kışla veya evsizler için sığınma evleri gibi diğer insanlarla yakın temasın oluştuğu alanlarda yaşayanların da çıban geliştirme riski artabilmektedir.
Çıban Tedavisi Nasıl Yapılır?
Çıban genellikle ev ortamında, sıcak kompres uygulaması yardımı ile tedavi edilebilmektedir. Böylece çıbanın sebep olduğu ağrılar azaltılabilmekte ve içindeki irin ise doğal yollardan kendiliğinden boşalabilmektedir. Fakat daha büyük boyutlarda olan çıbanlar için tedavi yöntemleri şu şekildedir;
Antibiyotik İlaç Tedavisi
Eğer çıban oluşumu oldukça şiddetli şekilde gelişmiş ise ya da sürekli olarak tekrarlayan enfeksiyonlar yaşanmasına sebep oluyor ise, bu durumda doktor reçeteli olarak antibiyotik ilaç tedavisini uygun görecektir. Fakat eğer hastada aşağıda belirtilen durumlar mevcut ise doktor, dicloxacillin ya da sefaleksin gibi antibiyotik ilaçların kullanımını uygun bulacaktır;
Yüksek oranda komplikasyon riski olan yüz bölgesindeki çıbanlar
Deri altı bağ dokusu iltihabı (selülit)
Birden fazla çıban olması
Bağışıklık sistemi çok zayıf olan kişiler
Eğer doktor, metisilin isimli antibiyotiğe karşı dirençli olan Staphylococcus aureus (MRSA) bakterisinden şüphelenir ise, çıban tedavisinde klindamisin veya doksisiklin antibiyotik ilaçlarının kullanılmasını uygun görecektir.
Sıcak Kompres Uygulama
Küçük boyutlardaki çıbanların evde tedavisi mümkündür. Böyle küçük çıbanlar için, günde birkaç defa olmak üzere sıcak bez ile sıcak kompres yapılabilmektedir. Sıcak bez ile üzerine bastırılan çıban, daha kolay şekilde patlayacaktır ve böylece içindeki irin de daha hızlı şekilde boşalacaktır.
Oyma ve Drene Etme
Doktor büyük boyutlarda gelişen çıbanın uç kısmında küçük bir kesik açarak, içindeki irin maddesinin boşalmasını sağlamaktadır. Bu işlemden önce ise, kesi yapılacak olan bölgeyi uyuşturmaktadır. Eğer çok fazla miktarda irin varsa ya da deri altında derinlerde birikmiş irinler var ise, bu durumda doktor, irinin emilimini sağlaması amacı ile, gazlı bez yardımı ile çıbanın içine müdahale edecektir. Tüm bu işlemlerin sonunda ise, oyulan çıbanı dış ortamdan korumak ve yeniden mikrop kapmasını önlemek için, cerrahi malzemeler ile işlem görmüş bölgeyi kapatmaktadır.
