Eğrelti Otu Nedir?
Eğrelti otu , 12.000 türü bulunan bitki bölümü. Atkuyrukları da bu bölümde olmasına karşın eğrelti adıyla anılmazlar. Karbonifer döneminde 360 milyon yıl öncesine tarihlenen fosil kayıtları vardır.
Yapraklarının iç yüzünde spor keseleri bulunan damarlı çiçeksiz bitki. Birçok tür ve cinsi, tropikal bölgelerde genellikle ağaçsı, ılıman bölgelerde otsu olarak yetişir. Kök sapları toprak altında bulunan eğreltiotunun yaprakları ince uzun ve çok parçalıdır.
Bitkilerin sınıflanmasında eğreltiotunun yer aldığı sınıfın diğerlerinden farkı spor keselerinin başak biçiminde bir sapın üzerinde değil yapraklar üzerinde bulunmasıdır. Günümüzden 260.000.000 yıl önce de yaşayan eğreltiotlarının karbon devrinde büyük gelişme gösterdikleri ve jeolojik devirde özel mikroorganizmalarca mayalanması sonucunda maden kömürlerinin önemli bir bölümünü oluşturduğu saptandı.
Kimi türlerinde köksap ve yenebilen kök, nişasta bakımından zengindir. Günümüzde süs bitkisi olarak da yetiştirilen eğreltiotları gübre olarak da kullanılır. Başlıca türlerinden olan erkek eğreltiotu iri yeşil demetler durumundadır ve silisli topraklarda bolca yetişir. Bağırsak asalaklarını düşürücü etkileri olan erkek eğreltiotu adına karşın hem erkek, hem dişi gametler taşır.
Türkiye'de Kuzey Anadolu'da yaygın olarak yetişir. Kartallı eğreltiotunun yaprakları dik ve parçalıdır. Adını yaprak sapının kesitinde beliren Avusturya kartalını andıran siyah biçimden alır. Eğreltiotlarının tüm dünyada killi ve humuslu topraklarda 10.000′e yakın türü yetişir.
Erkek Eğrelti Otunun Kullanımı: Erkek eğrelti otu bağırsak solucanlarını dökücü özelliği vardır. Erkek eğrelti otu ilacını uzun süre vücutta bırakmak zehirlenmeye neden olabilir. Bunun için alındıktan 2 saat sonra mutlaka müshil alınmalıdır. Ayrıca kullanıldığı zamanlarda alkolden uzak durmak gerekir. Harici kullanımı için kök gövdesi kaynatılarak banyo yapılan suya eklenir. Kök gövdesini sonbaharda toplayıp yarım kilo kadarını kaynatıp banyo suyuna ilave ederek ayak banyosunda kullanabilirsiniz. Bu kullanımı varis tedavisi için çok etkilidir. Ayrıca Avrupa’da yaprakları keten bir torbaya konulup kapatılarak rahatsızlık olan kısma uygulanır. Bu da oluşabilecek zararı önlemiş olur. Ancak; uygun dozlarda kullanılmaması zehirlenmelere ve ölümlere neden olabileceğinden tenya tedavisinde tıbbi denetim altında alınmalıdır.
Dişi Eğrelti Otunun Kullanımı: Kök gövdesi ya taze olarak toplandığında hiç vakit kaybetmeden, ya da iyice güneş altında kurutulduktan sonra kullanılması gerekir. Toplanılan dişi eğrelti otu suda şurup kıvamı elde edilene kadar kaynatın. Gün içerisinde 3 veya 8 yemek kaşığı arasında tüketin.
Çay olarak hazırlamak isterseniz de yarım bardak su bardağı soğuk su içerisine 3 çay kaşığı kök gövdeyi ilave edin. Yaklaşık 8 saat bekletin ve beklettikten sonra süzün. Süzme işleminin ardından kök gövdeyi alıp kaynar suya ekleyip 1 saat kadar demlendirin ve tekrar süzün. Süzülen soğuk ve sıcak karışımı birbirine ekleyip gün içerisinde bir ağız dolusu olacak şekilde tüketin.
Eğrelti Otu’nun Sağlık Açısından Faydaları
Eğrelti otu yüzyıllar boyunca dünya üzerinde çeşitli kültürlerde ve ülkelerde faydaları nedeniyle çeşitli hastalıkların ve rahatsızlıkların tedavisinde kullanılagelmiştir. İnsan sağlığına sağlamış olduğu faydaları ve tedaviler şunlardır:
Antimikrobiyal Özellik: Eğrelti otunun çeşitli mikroorganizmalar üzerinde etkileri hakkında yapılan birçok bilimsel araştırma sonucunda özellikle gıda zehirlenmesine neden olan patojen bakteriler üzerinde (Listeria, Escherichia coli, Salmonella, Vibrio, Staphyococcus, E. coli, Salmonella typhi, Pseudomonas aeruginos) etkili olduğu, bu bakterilerin çoğalmasını engellediği ve hatta ölümlerine neden olduğu görülmüştür. Eğrelti otu, antimikrobiyal özelliği sayesinde gıdalarla vücudumuza almış olduğumuz patojen mikroorganizmaların sindirim sistemimizde çoğalmasını engelleyerek gıda zehirlenmelerine engel olabilmektedir. Yalnızca bakterilere karşı değil aynı zamanda zararlı bazı mantarlara ve parazitlere karşıda etkilidir. Bu özelliği ile eğrelti otu geçmişten bugüne bağırsak kurtlarının (tenya, parazit) düşürülmesinde de geleneksel tıp alanında sıklıkla kullanılagelmiştir.
Antioksidan Özellik: Vücudumuza gıdalarla, hava yoluyla, deri yoluyla ve bazen kan yoluyla sürekli olarak toksik maddeler girmektedir. Bu toksik maddeler birçok rahatsızlığa neden olabileceği gibi vücutta belirli organ ve dokularda birikerek farklı türde kanserlere neden olabilmektedir. Toksik maddelerin vücudumuza girişlerini minimize edebiliriz ancak tamamen durdurmamız mümkün değildir. Toksik madde girişinin az olduğu durumlarla karaciğerimiz başa çıkabilir ancak yüksek miktarda toksik girişlerinde karaciğerimiz yetersiz kalabilir. O zaman bizimde bu toksik maddelerle başa çıkacak gıdaları ve maddeleri vücudumuza almamız gerekir. Eğrelti otu toksik maddelerle başa çıkabilen değerli antioksidan maddeler içermektedir. Bu özelliği ile eğrelti otu tam olarak bir karaciğer dostu bir bitkidir. Eğrelti otunun içermiş olduğu en önemli antioksidan maddeler C vitamini ve çeşitli polifenollerdir. Polifenol bileşikler eğrelti otunun çoğunlukla sap ve köklerinde bulunmaktadır. C vitamini ise yapraklarında bulunmaktadır. Antioksidan özellik gösteren polifenol bileşikler C vitaminine göre çok daha güçlü antioksidanlardır. Antioksidan özellik gösteren bu polifenoller vücudumuzdaki toksik maddelerin temizlenmesine yardım ettiği gibi karaciğerin sağlığının korunmasında da oldukça faydalıdır.
Bağışıklık Sistemi: Eğrelti otu sap, kök ve yapraklarında bulunan yüksek miktarda C vitamini, polifenoller ve flavonidlerle bağışıklık sisteminin güçlenmesine doğrudan katkı sağlar. Bağışıklık sisteminin güçlenmesi ile özellikle kış aylarında soğuk algınlığı, nezle, grip gibi hastalıklara karşı vücut direnç kazanır. Solunum yolu hastalıklarından kaynaklanan öksürüğün azaltılmasında da oldukça faydalı ve etkilidir. Ağız boşluğunda ve boğazda bulunan mikroorganizmaların öldürülmesinde bu mikroorganizmaların oluşturduğu olumsuz etkilerin azaltılmasında da çok etkilidir.
Vitamin Kapasitesi: Eğrelti otu yüksek miktarda A vitamini içermektedir. Bu özelliği ile vücudunda A vitamini eksikliği yaşayan bireyler için ve göz sağlığımız için harika bir bitkisel kaynaktır. Vücudumuzun günlük olarak ihtiyaç duyduğu A vitamini miktarı en çok 900 µg’dır. 100 gram çiğ eğrelti otunun A vitamini içeriği ise 181 µg’dır. A vitamini yağda çözünen bir vitamin olduğu için vücudumuzda depolanabilir. Çok yüksek miktarda depolanan A vitamini, vitamin zehirlenmesine neden olabilir. Bu nedenle eğrelti otunun tüketimine dikkat edilmesi gerekir. Eğrelti otu ayrıca vücudumuzda çeşitli kimyasal reaksiyonlardan sonra A vitaminine dönüşebilen β-karoten’den de yüksek miktarda içermektedir.
100 Gram Eğrelti Otu, Vücudumuzun İhtiyaç Duyduğu Günlük;
C vitamini miktarının %30’unu,
B3 vitamini (Niasin) miktarının, %31’ini,
Fosfor minerali miktarının %14’ünü
Demir minerali miktarının %16’sını karşılayabilmektedir.
Kolesterol : Eğrelti otu (100 gram) vücudumuzun günlük olarak ihtiyaç duyduğu B3 vitamini (Niasin) miktarının %31’ini karşılayabilmektedir. Niasin son yıllarda kolesterol hastalığının tedavisinde kullanılan önemli bir vitamindir. Niasin vücudumuzda yüksek kolesterol içeren LDL’nin düşürülerek zararsız HDL’ye dönüşmesini sağlamaktadır. Bu özelliği ile kolesterolü düşürürken kolesterolden kaynaklanan kalp ve damar hastalıklarını önlemek için de oldukça faydalı bir bitkidir.
Havayı Temizleme Özelliği : Eğrelti otu birçok kültürde ve ülkede ev ve bahçelerde dekoratif amaçlı süs bitkisi olarak yetiştirilmiştir. Günümüzde de bu devam etmektedir. Eğrelti otu yüksek klorofil, antimikrobiyal ve antioksidan madde içeriği ile bulunulan ortamın havasını temizlemede modern elektronik cihazlardan daha etkilidir. NASA’nın yayınlamış olduğu “Kapalı Alanlarda Hava Kirliliğini Azaltan 50 Bitki” listesinde bir çok cins ve türü bulunan eğrelti otu özellikle havada bulunan ve diğer canlılar için öldürücü özellik gösteren formaldehit’in ortam havasından temizlemesinde çok etkili olduğunu belirtilmiştir.
Diğer Sağlık Faydaları : Eğrelti otunun dünya üzerinde birçok farklı kültürde ve ülkede kullanıldığı çeşitli hastalıklar ve faydaları şunlardır:
Hint kültüründe geçmişten bu yana kırkayak, arı gibi böcek ısırıklarında kanı temizleyici panzehir olarak kullanılagelmiştir,
Yine Hint kültüründe çeşitli yaraların iyileştirilmesinde ve cilt hastalıklarının tedavisinde kullanılmaktadır,
Yüksek lif içeriği ile diyet yapanlar için kilo vermede yardımcıdır.
Eğrelti Otu’nun Zararları
Eğrelti otu temel olarak iki farklı kimyasal grubu madde üretmektedir. Bitki ilk olarak doğal ortamında doğal düşmanlarına karşı kendini korumak ve yaşamını devam ettirmek için zehirli kimyasal üretmektedir. İkinci olarak ise insan sağlığı için çok önemli olan polifenoller, flavonoidler, terpenoidler, steroidler, alkaloidler ve polisakkaritler üretmektedir. İnsan sağlığı için üretmiş olduğu faydalı maddeler bakımından eğrelti otu çok nadide bir bitkidir. Ancak doğal ortamındaki düşmanlarına karşı üretmiş olduğu zehirli kimyasallar bizimde sağlığımızı olumsuz yönde etkileyebilir. Bu nedenle eğrelti otunun tüketimi dikkatli yapılmalıdır. Eğrelti otu kullanımına dikkat etmesi gereken bireyler ve durumlar şunlardır:
Gebe ve emziren kadınlar eğrelti otunu herhangi bir formda kesinlikle kullanmamalıdır,
Herhangi bir hastalık nedeniyle ilaç kullanan kişiler doktor tavsiyesi almadan eğrelti otunun herhangi bir formunu tüketmemeli/kullanmamalıdır.
Yüksek tansiyonu olan kişiler doktoruna danışmadan eğrelti otunu herhangi bir formda kullanmamalıdır,
Epilepsi hastaları doktoruna danışmadan eğrelti otunu herhangi bir formda kullanmamalıdır,
Herhangi bir hastalık nedeniyle ilaç kullanan kişiler doktoruna danışmadan eğrelti otunu herhangi bir formda kullanmamalıdır,
Bitkisel gıda takviyesi, bitkisel çay tüketen kişiler bu maddeler ile eğrelti otunu aynı anda tüketmemelidir.
