İnsomnia (Uyku Hastalığı ) Nedir ?
İnsomnia ya da uyuyamama hastalığı, bir uyku sorunudur. Uykuya dalamama ya da gece boyunca sürekli uyuyamama sorunlarını barındırır. Hastalar genel olarak, gözlerini birkaç dakikadan fazla kapalı tutamamaktan ya da yatakta bir o yana bir bu yana dönerek uyuyamamaktan yakınırlar.
İnsomnia birkaç gece sürerse geçici, 1 hafta ile 3 hafta arasında sürerse kısa süreli, 3 haftadan fazla sürerse kronik insomnia olur. Kronik bir hastalığa dönüşerek uyuma eksikliği doğrultusunda oldukça zararlı olabilir.
İnsomnia doğal uyuma dengesini bozar ve tamiri oldukça zor olabilir. İnsomnia hastaları genel olarak öğleden sonra ya da akşama doğru kısa süreli uyudukları için, geceleri de uyumakta zorluk çekerler. Bazıları da vücutlarını sınırlarında kullanmaya çalışırlar. Bu da çok mühim fiziksel ve zihinsel sorunlara yol açar.
İnsomnia ayrıca birçok ilacın yan etkisi olarak, stres sebebiyle ya da duygusal, fiziksel ve zihinsel sorunlar doğrultusunda da oluşabilir.
İnsomnia'dan kurtulmak için uyku haplarının yanı sıra kediotu gibi bir takım bitkilere de başvurulabilir.
Geleneksel yöntemlerin başında, uyumadan önce sıcak süt içmek; uyanır uyanmaz sıcak bir duş almak, öğlen egzersiz yapmak, öğlen yemeğinde bol yemek yemek ve akşam yemeğinde az yemek yemek, ve erken yatmaya çalışmak gelir.
Geleneksel Çin tıbbı da yaklaşık bin yıldır insomnia lehinde kullanılmaktadır, genelde akupunktur, diyet ve yaşam analizi, bitkiler ana önlemleri oluşturur.
İnsomnia Nasıl Teşhis Edilir?
-
İnsomnianın değerlendirilmesi ve teşhisi, hastanın tıbbi ve psikiyatrik öyküsünün eksiksiz bir şekilde doktor tarafından alınması ile başlar. Yukarıda da bahsedildiği gibi, pek çok tıbbi ve psikiyatrik rahatsızlık insomniadan sorumlu olabilir.
-
Herhangi bir anormal durumun tespit edilebilmesi için genel bir fizik muayenenin yapılması önemlidir; akli durumun ve nörolojik fonksiyonların değerlendirilmesi; kalp, akciğer ve batın muayenesi; kulak burun boğaz muayenesi ile boyun ve bel çevresinin ölçülmesi gibi. Rutin olarak alınan ilaçların değerlendirilmesi ve uyuşturucu, alkol, sigara ya da kafein kullanımı da tıbbi öykünün alınmasının önemli bir kısmını teşkil etmektedir. Söz konusu durumlarla ilgili her türlü laboratuvar tetkiki veya kan tahlili de değerlendirme kapsamında yapılabilir.
-
Hastanın aile üyeleri ile yatak arkadaşlarına da, hastanın uyku düzeni, horlaması veya uyku esnasındaki hareketleri hakkında sorular sorulması gerekir.
-
Uyku alışkanlıkları ve düzeni ile ilgili spesifik sorular, yapılacak değerlendirmenin önemli bir kısmını oluşturur. Hastanın uyku öyküsünü alırken aşağıdaki hususlara odaklanılır:
-
uykunun süresi,
-
uykunun zamanı,
-
uykuya dalma zamanı,
-
uyanma sayısı ve süresi,
-
sabahları uyanma zamanı ve
-
gün üçerisinde uyuklama zamanı ve süresi.
Uyku düzeninin daha doğru bir şekilde değerlendirilebilmesi adına bu parametrelerin günlük olarak kaydedilmesi amacıyla uyku kayıtları ya da günlükleri tutulabilir.
Uyku öyküsü alınırken ayrıca, insomniayla ilişkili olabilecek olası semptomlarla ilgili sorular da genellikle sorulur. Doktor, hastanın gün içindeki işlevselliğinin nasıl olduğu, bitkinliği, konsantrasyon ve dikkat sorunları, uyuklamaları ve insomniada sık görülen diğer semptomları ile ilgili sorular sorabilir.
Diğer tanısal tetkikler, her insomnia hastası için gerekli olmasa da, insomnia değerlendirmesinin bir parçası olarak başvurulabilir.
Polisomnografi, uyku apnesi (uykuda solunum duraklamaları) gibi durumlardan şüphelenildiği zamanlarda, uyku merkezlerinde yapılan bir testtir. Söz konusu testte kişinin, uyku merkezinde tam bir gece boyunca kalması gerekir ve bu süre zarfında kişinin kalp hızı, beyin dalgaları, solunumu, hareketleri, oksijen seviyeleri ve diğer parametreleri izlenir. Daha sonra, elde edilen veriler, uyku apnesini teşhis etme ya da ihtimaller arasından çıkarma üzerine özel olarak eğitim almış bir doktor tarafından analiz edilir.
Aktigrafi ise bazı durumlarda uygulanabilecek daha objektif bir testtir ancak insomnia değerlendirmesinin rutin bir parçası değildir. Aktigraf, uyurken ve uyanıkken hastanın hareketlerini algılayan bir hareket dedektörüdür. Günler ya da haftalar boyunca kol saati gibi takılır ve uyku düzeni ve hareketlerini belirlemek üzere hareket verileri kaydedilir ve analiz edilir. Bu test primer insomnia, sirkadiyen ritm bozukluğu ya da uyku algılama bozukluğu vakalarında fayda sağlayabilir.
İnsomnianın Sebepleri Nelerdir?
İnsomnianın pek çok sebebi olabilir ve daha önce de belirtildiği gibi insomnia, altta yatan nedenlere bağlı olarak sınıflandırılabilir.
İnsomniaya neden olan durumsal faktörler ve stres faktörleri arasında aşağıdakiler sayılabilir:
-
Jet lag (saat farkından dolayı uzun uçak yolculuğu sonrası sersemlik)
-
Fiziksel olarak rahatsız edici unsurların olması (sıcak, soğuk, aydınlık, gürültü, aşina olunmayan ortam),
-
Farklı vardiyalarda çalışmak,
-
Stresli yaşam koşulları (boşanma ya da ayrılık, sevilen bir kişinin hayatını kaybetmesi, işini kaybetmek, sınava hazırlanmak),
-
Yasadışı uyuşturucu kullanımı,
-
Sigara içmek
-
Yatmadan önce kafein alımı,
-
Alkol zehirlenmesi ya da alkol yoksunluğu veya
-
Bazı ilaçlar
-
Yatağın uyku dışında kullanılması
-
Uykudan önce yemek yemek veya egzersiz yapmak
-
Aç karnına yatma
-
Çok fazla gürültülü veya aydınlık ortamda uyuma
-
Yatakta iş yapma
-
Kronik kalp ya da akciğer hastalığından kaynaklanan nefes alma problemleri (astım, kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH),
-
Konjestif kalp yetmezliği,
-
Obstrüktif uyku apnesi (uyku sırasında solunum duraklamaları),
-
Obezite
-
Reflü
-
Hipertiroidizm (tiroid hormonlarının yüksek olması),
-
Üriner sistemle ilgili sorunlar (sık idrara çıkma, idrar kaçırma),
-
Kronik ağrı
-
Fibromiyalji
-
Parkinson hastalığı veya demans (bunama)
-
Psikoz
-
Mani,
-
Anksiyete (kaygı) veya
-
Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB).
-
İnsomniaya neden olabilecek sık görülen bazı psikolojik durumlara örnek olarak şunlar verilebilir:
-
Menopoz,
-
Adet döngüsü,
-
Gebelik,
-
Ateş veya
-
Ağrı
İnsomniaya yol açan diğer nedenler uyku bozuklukları ile ilgili olabilir,
örnek olarak:
-
Uyurgezerlik,
-
Uyku apnesi (uyku sırasında solunum duraklamaları),
-
Huzursuz bacak sendromu (uyku sırasında bacakta hissedilen ve bacakların hareket ettirilmesiyle hafifleyen rahatsızlık),
-
Periyodik uzuv hareketi bozukluğu (uyku sırasında bacağın istemsiz olarak sürekli hareket ettirilmesi) veya
-
Sirkadiyen ritim uyku bozukluğu (biyolojik saatin düzeninin bozulmasından dolayı normal olmayan uyku saatleri)
Hastalıktan Korunma Önlemleri
-
Kafein kullanmamaya çalışın
-
Kafein; kahve, çay, guarana, kakao, kola (tüm kola içecekleri) ,enerji içecekleri, çikolata ve şekelermeler gibi ürünlerin içerisinde bulunur.
-
Yatak odası ortamı da uyuyabilmek için oldukça mühimdir. Bazı insanlar, ışığa ve sese aşırı duyarlı olabilirler. Yatak odasını karanlık ve sessiz kılmak gerekir.
-
Eğer ki yatağınızda, okuyorsanız, yazıyorsanız, televizyon izliyorsanız ve birçok aktivite yapıyorsanız; yatağınızla uyumaya değin ilişkinizi zedelersiniz. Bunun yanı sıra, belli bir saatte yatağa gidip, belli bir saatte uyanmak da gerekir. Gün sırasında uyumamaya çalışın.
-
Uyarıcı ilaç kullanıyorsanız (ritalin, concerta, adderall vs) doktorunuza başvurduğunuzda insomnia şikayetinizle birlikte bu ilaç kullanımını da bildirmeniz de kontrendikasyonlar açısından faydalı olabilecektir.
Bunun yanı sıra birçok yöntemi aynı anda kullanarak da insomnia karşısında çözüme ulaşılabilir.
Kafanızı tamamen boşaltınız. Kitap okumak, müzik dinlemek, puzzle yapmak, bir şeyler karalamak, resim yapamasanız bile boş kağıda boş şeyler yazmak gibi şeylerle uğraşın. 1-2 gün içinde uykuya geçişlerin daha kolay olacağını göreceksiniz.
İnsomnia Tedavisi Nasıl Yapılır?
Uykusuzluğun tedavisinde çok sayıda yaklaşım vardır. Kısa süreli bir şekilde uykusuzluk problemi ile karşı karşıya kalan hastalara genellikle ilaç tedavisi önerilmektedir. Fakat kronik bir hal alan ve uzun soluklu olan hastalarda ilaç tedavisi fayda sağlamaz iken aksine çok daha büyük zararları meydana getirebilir.
Bu durumlarda ilaçlara bağlı yan tesirinde bırakır ve ilaca bağımlılık gelişebilir. Bu yöntemlerin uygulaması mevzusunda bir uzmandan yardım almak gereklidir.
Bu hastalığın en yaygın ve ilk görülen emaresi, hiç şüphesiz ki kişilerin uyku sürecine oldukça geç bir şekilde girmesi olmaktadır. Bunun yanında zar zor uyunan uykudan çok kısa sürede uyanmak da uykusuzluk sorununa işaret etmektedir. Buna bağlı olarak uykusunu tam alamamış kişiler, gün süresince kendilerini gerilmiş ve sinirli hissederler. Ek olarak beyni ve bedeni yeterince uykusunu alarak dinlenememiş kişiler vakalara ve mevzulara odaklanamama problemi yaşarlar.
Zira işte veya okulda sürekli hata yapmaya meyillidirler. İnsomnianın öteki fizyolojik emareleri içinde ise, mide ve baş ağrıları gelmektedir. Öteki taraftan bu durumun bilincinde olmak da yaşam standardını ve ferdin ruh halini ciddi ölçüde negatif etkilemektedir.
İnsomnia hastalığı, genellikle psikolojik problemler olup kişilerin bu konuda yardım alması halinde kontrol altına alınabilen bir problemdir. Uyku hastalığını atlatabilmenin en etkili ve kolay yolu ise, kişilerin kendilerine uygun olan bir uyku düzeni oluşturmalarıdır. Ek olarak kitap okumak ve TV seyretmek şeklinde alışkanlıkların yatağa taşınması da uykusuzluğa neden olabilir.
Şundan dolayı olumlu yönde uyku alışkanlıkları edinmeye özen göstermek bu noktada çok önemlidir. İnsomnia rahatsızlığı önemli ölçüde çaresi olan bir rahatsızlıktır. Bu problemi kısa süreli yaşayan kişilerin tedaviye gereksinimleri yoktur. Uykusuzluğa neden olan etkenler ortadan kaldırıldığında kaliteli bir uyku geçirmek mümkündür. Sadece bu durumu şiddetli yaşayanların kesinlikle ilaç tedavisine ve gerektiğinde uyku hastalıkları uzmanı tarafınca yakın takibe alınması gerekmektedir.
Genel anlamda insan stresli ve kaygılı olduğu günlerde gece uyumakta zorluk çeker. Bu gibi faktörler, kişilerin uyku düzenlerini ve kalitelerini bir hayli etkilediği gibi aynı zamanda uzun vade sonrasında uykusuzluk hastalığı ile karşı karşıya kalmasına da sebep olabilmektedir. Buna bakılırsa İnsomnia hastalığına yol açan bazı sebepler içinde stres ilk sırayı alıyor.
Ondan sonra daha önce geçirilmiş olan kanser, depresyon ve travma şeklinde ciddi rahatsızlıklar da uykusuzluk sorununu tetiklemektedir. Madde bağımlılığı ve tertipli kullanılmak durumunda olan ilaçlar da yan tesir olarak İnsomnia neden olmaktadır. Ek olarak yatılan yatağın rahat olmaması ve vücudun herhangi bir yerinde oluşan ağrı da uykuya geçişte zorlanmalara sebep olmaktadır.
Birey kafasına devamlı bir şeyler takarak ve bir an önce her şeyin olup bitmesini istediğinden uyku problemi yaşar. Birey de uyku problemi var ise kafasına bir şeyler takmamalı ve kendini uykuya vermelidir.
Uyku sorununuzu her şeye karşın çözemiyor iseniz bir psikolog desteği ne olursa olsun almalısınız. İntihar girişiminde bulunan kişilerde, yapılan araştırmalar doğrultusunda uykusuzluk hastalığı olduğu sonuçları da ortaya çıkmaktadır. Yatmadan önce yapılacak olan birbirinden farklı yöntemler de söz konusudur. Klasik müzik dinleyerek uykunuzun gelmesini sağlayabilirsiniz. Yatmadan önce kitap okumak, hemen her doktor tarafından önerilen bir yöntemdir. Kitap okur iken gözlerin yorulması, kişilerin daha hızlı bir şekilde uyku sürecine girmelerini sağlar.
