Uyuz Hastalığı Nedir?
Uyuz, yıllar boyunca insan hayatında büyük bir sorun haline gelmiştir. Bu parazitin tam adı Sercopets Scabiei’dir. Bulaşıcı ve kaşıntılı bir hastalık olarak görülen uyuz, bir tür parazittir.
Parazitlerin hastalık yapanı, dişi olanıdır. Erkeklerde gözle görülür (nokta) büyüklüktedir. Derinin boynuzsu tabakasına yerleşirler ve günde 1 mm yol açıp bir yumurta bırakırlar.Uyuz amili, derinin içinde zikzak çizgiler halinde açar ve ilerler. Açtığı tüneller içerisinde böcekler hareket etmesi insanda kaşıntıya neden olur. Bu durum kaşınan bölgeyi zedelenir, kanar, iltihaplanır ve sonunda kabuklanma oluşur.
İnsanlara; at, koyun gibi hayvanlardan bulaşsa da bu parazitlerin ömrü uzun olduğu söylenemez. İnsandan insana ise ancak aynı yatakta yatmak, sıkı temaslarda ve dolaylı dolaşmalar sonucunda bulaşır. Uyuz, her türlü; bakımlı, bakımsız, zengin, fakir insanlarda görülmesi mümkündür. Bir evde uyuz olan kişinin tüm ailesine bulaştırması oldukça yüksektir. Her ne kadar hızlı bir tedavi yapılırsa o kadar iyidir. Uyuz, küçük yaşta çocuklara kadar bulaşabilen bulaşıcı bir hastalıktır. Bilgisizlik başka bir kimseye bulaşmasını kolaylaştırır.
Uyuz, çocuklarda; ayak tabanı, kulak, eliçi, yüzde olurken yetişkin kişilerde; koltukaltı çukuru, dirsek, el, parmak arasında, dizlerde, kaba etlerde, bilekte, meme ucu gibi yerlerde görülür. Uyuz, tedavi edilmediği taktirde zaman içerisinde (birkaç ay) geçmekte fakat belirtileri çıktığı anda doktora başvurulmalıdır. Tedavi edilmediği taktirde çevredekilere bulaşma gibi sorunlara neden olur.
Belli başlı bölgelerde (savaş, deprem, açlık, bataklık vb.) uyuz oranında artış görülmüştür. Kuluçka dönemi uyuz da tam belirtilmezken, ilk gelen uyuz amilinin bir kaç haftada geçmesi gerekmektedir.
Uyuz Belirtileri Nelerdir?
Kaşıntı
Uyuz hastalığı denildiğinde akla gelen ilk belirgin belirti, kaşıntıdır. Bu bahsettiğimiz kaşıntı, normal bir kaşıntıdan çok daha farklıdır. Sürekli artma eğiliminde olan bu kaşıntılar, oldukça şiddetlidir ve deride oluşan yaralar nedeni ile kaşınan bölgeyi kaşıyarak daha da fazla tahriş etmek zararlıdır. Bu nedenle kişi, çok zor bir durumda kalmaktadır. Özellikle gece kaşıntıları çok şiddetli bir hal alarak kişinin uykularını kaçırıp, oldukça rahatsız bir duruma sokabilmektedir. Bu rahatsız edici kaşıntı özellikle genital bölgelerde, el parmakları aralarında ve göbek çevresinde olmaktadır. Deri altına yerleşen parazit, zaten deriyi yeterince tahriş ederek çeşitli yaralar oluşmasına sebep olmaktadır. Bunun üstüne hali hazırda tahriş olmuş derinin bir de dayanılmaz biçimde kaşınması, kaşıma anında zarar görmüş derinin daha da fazla tahriş olmasına neden olmaktadır. Eğer belirttiğimiz bölgelerde bu anlattığımız özellikleri taşıyan bir kaşıntıdan şikayetçiyseniz, uyuz hastalığına yakalanmışsınız demektir.
Deride Yaralar
Uyuz hastalığına neden olan parazit, deri altına yerleştikten sonra, burada yaşamaya başlar. Müdahale edilmediği takdirde bu parazit, derinin üst katmanları arasında kendine tünel benzeri boşluklar açarak deri altında ilerlemeye çalışır. Deri altında açtığı bu tüneller aslında kaşıntının asıl sebebidir. Ayrıca parazitin zarar verdiği bu bölgelerde, bir çeşit kızarıklık oluşmaya başlar. Oluşan bu kızarıklık daha sonra çatlaklara ve sonrasında yaralara dönüşmektedir. Parazitin gezindiği bu bölgelerde açılan yaralar, çeşitli sebeplerle iltihap kapabilmektedir. İltihap kapan yaralar siyah ve pis bir görünümde olabilir. Fakat bunun sebebi pislik değildir. Halk arasındaki inanışın aksine, uyuz hastalığı tamamen temiz olan bir deride de görülebilir. Görülen bu yaralar, daha doğrusu tüneller, 1 cm uzunluğunda çizgiler ya da S harfi şeklinde olabilmektedirler. Bu şekilde görülen yaralar, uyuz hastalığının belirgin belirtileri arasında sayılabilmektedir.
Vücutta Görüldüğü Bölgeler
Uyuz hastalığına sebep olan parazit, vücuda girdiğinde, özellikle bazı bölgeleri kendine mesken seçer. Uyuz hastalığının belirtileri vücudun bu bölgelerinde daha belirgin olarak görülebilmektedir. Uyuza neden olan parazit el parmakları arasında yaşamayı sevmektedir. Buralarda o rahatsız edici tünellerini açıp, şiddetli kaşıntı ve yaralara neden olmaktadır. Ellerde bu tür bir rahatsız hissin olması direk fark edilebilecek bir durumdur. Bu belirtinin en kötü tarafı ise kişinin gündelik işlerine engel olmasıdır. El parmakları arasındaki yerler dışında, göbek çevresinde ve genital organların çevresinde de uyuz hastalığı paraziti görülebilir. Parazit bu bölgelerde de aynı etkileri göstermektedir. Daha doğrusu bu saydığımız bölgelerde, diğer yerlere nazaran daha şiddetli şekilde az önceki öğrendiğimiz etkiler görülmektedir. Göbek ve genital bölgelerde oluşan şiddetli kaşıntı hissi ve yaralar, hareket kabiliyetini kısıtladığından direk anlaşılabilen belirtilerdir. Ayrıca genital bölgede oluşan yaralar, bu bölgelerin bakteri bulundurma olasılığının yüksek olması nedeni ile daha rahat iltihap kapabilmektedir. Bu nedenle bu bölgelere özellikle dikkat edilmelidir.
Akropüstüloz
Uyuz hastalığı her yaştan insanda görülebileceğini söylemiştik. Akropüstüloz denilen kavram ise genelde çocuklarda ve bebeklerde rastlanan bir uyuz hastalığı belirtisine verilen isimdir. Bu belirti, çocukların ya da bebeklerin vücutlarında oluşan küçük boyuttaki kabarcıkları tarif eder. Oluşan bu kabarcıklar daha sonra bir tür çıban halini alıp, çok daha çileli bir hal alabilir. Çıban gibi etki gösteren bu kabarcıkları oldukça ağrılı ve acılı bir sürece neden olabilmektedir. Ayrıca küçük çocukların bu şiddetli kaşıntı hissi ile baş etmeleri daha zor olacağından kaşınma ile birlikte yaralar çok daha kötü bir hal alabilmektedir. Bu nedenle çocuğunuzun vücudunda benzer yaralar görürseniz hemen doktorunuza başvurun.
Uyuz Tedavisi Nasıl Yapılır?
Aynı evde yaşayan bireylerin aynı anda tedavi görmesi önemlidir. Aksi takdirde başkasına bulaşan uyuz tekrar çıkmasına neden olacaktır. Kwell, Wilkinson Pomat, Scatin gibi ilaçlar doktor tavsiyesinde kullanılmalıdır. Hasta olan kişi öncelikle keseli banyo yapıp, ilacını boynundan başlayarak tüm vücuduna sürmesi gerekir. 24 saat sonra banyo yapmadan, aynı ilacı kullanır. Elbiselerini kaynar suyla yıkayıp ve ütülendikten sonra giyer. Eğer tedavi olumlu sonuç vermezse 7-10 gün tekrar uygulanır. Tedavi süreci olumlu geçmesi halinde kaşıntılar bir kaç hafta devam edebilir.
Sadece insanlarda görülmeyen bu hastalık ehil ve vahşi hayvanlarda da görülmektedir. Bu hastalığa yakalanan hayvanlar genel olarak kılları dökülür, deride kepeklenme ve sonrasında kabuklanma olur. Uyuz amili hayvanların deri içerisine giremedikleri için tedavisi kolaydır. Hasta olan hayvanlardan insanlara bulaşması mümkündür bu yüzden çok dikkatli olunmalıdır.
Türkiye de en çok rastlanan uyuz çeşidi arpa uyuzudur. Genelde; arpa, mısır, fasulye, buğday gibi tozlardan bulaşır. 3-4 gün içerisinde belirtilerin şiddetli kaşıntı ve döküntülerle gösterir ve iyileşme evresine geçer. Tedavi olarak sirkeli su veya tuzlu suyla yıkanmak yeterlidir.
Tedavi Yöntemleri
Permetrine 2. Jenerasyon
İngiltere de 1973 yılında geliştirilen bu yöntem, yeni tedavi yöntemleri arasında en çok kullanılandır. Bu ilaç ışığa dayanıklı permetrindir. Permetrin içeren deri kremi, güvenlik bakımından üst düzey olup ve cilde yan etkilerini en aza indirgenmiş olması önemli bir ayrıntıdır. En az yan etkisi olan bu kremin 2 aylık bebeklerde bile kullanılmasında hiçbir sakınca yoktur. En çok rapor edilen yan etkileri kaşıntıdır. Ancak bunun ilaçtan mı yoksa uyuzdan mı kaynaklandığı bilinmemektedir. Permetrin krem harici olarak kullanılmaktadır ve Sarcoptes scabiei böceklerinin ve yumurtalarının yok edilmesini sağlayan kimyasallar içermektedir. Permetrin kremler genellikle yetişkinlerin, hamile bayanların, 2 aylık ve daha büyük çocukların kullanımı için güvenli olarak kabul edilmektedir. Fakat bu ilaç emziren anneler için tavsiye edilmemektedir.
Lindane Losyon
Bu ilaç aynı zamanda kimyasal arınma tedavisidir ve onaylanmış diğer tedavilere karşı vücudu tolerans gösteremeyen kişiler için tavsiye edilmektedir. Lindane losyon, 2 yaşında küçük olan çocuklar, hamileler, emziren kadınlar, yaşlılar ve 50 kilogramdan daha az kiloya sahip olanlar için güvenli bir ilaç değildir.
Crotamiton (Eurax) İlaç Tedavisi
Bu ilaç krem ya da losyon şeklinde bulunmaktadır ve iki gün boyunca günde bir defa uygulanmaktadır. Crotamiton kremler ya da losyonlar, çocukların, hamile ya da emziren kadınların kullanımı için güvenli değildir. Crotamiton ilaç ile yapılan devamlı tedavilerin başarısızlık ile sonuçlandığı bildirilmiştir.
Ivermektin (Stromectol) İlaç Tedavisi
Bu oral olarak alınan reçeteli ilacı doktorlar, bağışıklık sistemi değişimine uğramış kişiler, kabuklu şekilde uyuz sorunu yaşayan insanlar ya da reçeteli losyon ve krem tedavisine yanıt vermeyen hastalar için önermektedir. Ivermektin, hamile ya da emziren kadınlar ile 15 kilogramdan daha düşük kiloda olan çocuklar için tavsiye edilmemektedir.
Tüm bu ilaçlar hızlı şekilde uyuz böceklerini yok etse dahi, kaşıntıların sonlanması birkaç hafta sonra bile gerçekleşmeyebilir. Doktorlar, bu ilaçları kullanamayan ya da bu tedavilere cevap vermeyen kişiler için, vazelin içinde kükürt bileşimi gibi bazı diğer harici ilaçları önerebilmektedir.
Kaşıntılar ilaç uygulandıktan ve böcekler yok olduktan sonra inatçı ve kalıcı olabilirler. Kaşıntıyı sakinleştirmeye yardımcı olabilecek yöntemler aşağıda belirtildiği şekilde olabilir;
Cildi Serinletme ve Islatma: soğuk su ile ya da soğuk bez uygulaması ile cildin kaşınan bölgelerini serinletmek, kaşıntıyı azaltmaya yardımcı olabilmektedir.
Yatıştırıcı Krem Uygulaması: calamine losyon reçetesiz olarak da temin edilebilmektedir ve ufak cilt tahrişlerini, ağrı ve kaşıntıları sakinleştirmeye yardımcı olmaktadır.
Antihistamin İlaç Alımı: Doktorun önerisi ile uyuzun neden olduğu alerjik şikayetleri yatıştırmak için reçetesiz satılan antihistamin ilaçlar kullanılabilmektedir.
Korunma Yöntemleri
Uyuz böceklerinin yeniden istilasını ve diğer insanlardan size de bulaşmasını önlemek için alınacak önlemler aşağıda belirtildiği şekildedir;
Tüm çamaşır ve giysileri temiz tutmak, sıcak ve sabunlu su ile yıkamak,
Havluları ve yatak örtüsü, çarşaf gibi eşyaları tedaviye başlamadan üç gün önce sıcak su ve sabun ile dezenfekte etmek,
Yıkanan eşyaları yüksek ısı ile kurutmak,
Birkaç haftalığına eşyaları kapalı bir plastik torba içinde evin dışında bir yerde tutmak ve böylece uyuz böceklerini besinsiz bırakarak, yok olmalarını sağlamak.
Hayvanlarda Uyuz Tedavi Yöntemleri
Birtakım kimyasallar hayvanlarda uyuz böceklerinin yok edilmesine yardımcı olabilmektedir. Bunlar şöyledir;
Amitraz (böcek öldürücü zehirli bir madde)
Benzil benzoat,
Bromocyclen (bromlu-klorlu organik bir bileşen),
Fipronil (kene ve pire öldürücü kimyasal),
İvermektin (ilerici derece toksin madde),
Milbemisin (parazit öldürücü),
Monosulfiram,
Fosmet,
Rotenone (toksik madde).
Bunlardan bazılarının tüm türlerinde, kullanım için üretim lisansı yoktur. Bunlardan ivermektin aşırı toksin özellikle olduğu için, İskoç çoban köpeklerini zehirleyebilir. Ayrıca, uzun tüylü hayvanların tüylerinin kırpılması da gerekli olabilmektedir.
